در بررسی آخرین تحولات جمهوری عربی سوریه، روندهای جاری این کشور از ثبات نسبی فزون‌تری حکایت دارد. این روندها عمدتاً شامل:
- برگزاری سومین فرایند انتخابات پارلمانی،
- انتخاب حسین عرنوس به عنوان نخست وزیر و تشکیل کابینه دولت وی،
- حرکت قطار در مسیر بندر طرطوس به پایتخت پس از 9 سال،
- کنترل ارتش بر بخشهایی از مناطق شمالی در جنوبی ادلب،
بی تردید یکی از مؤلفه های حائز اهمیت در روند ثبات ساز واحدهای سیاسی، مشروعیت نظام ازطریق انتخابات است. جمهوری عربی سوریه با وجود نزدیک به ده سال بحران توانسته است شش انتخابات را برگزار کند که شامل سه انتخابات پارلمانی و دو انتخابات شوراهای محلی شهر و روستا و یک انتخابات ریاست جمهوری می شود.
انتخابات مجلس دوره اخیر جمهوری عربی سوریه با شعارهای «رأی تو حق توست» و «رأی تو وظیفه توست« و «با صدا و رأی خود تفاوت را رقم بزن» در هفت هزار و دویست و هفتاد و هفت مرکز رأی گیری با رقابت 1656 نامزد ازجمله حضور 200 نامزد زن برای به دست آوردن 250 کرسی مجلس سوریه برگزار شد. به دنبال تشکیل پارلمان، حسین عرنوس نخست وزیر دوره موقت و گذار، بار دیگر ازسوی دکتر بشار اسد رئیس جمهور به عنوان نخست وزیر دائمی سوریه به پارلمان معرفی و به همراه کابینه رأی اعتماد گرفت. ازاین رو موفقیت در برگزاری سومین انتخابات پارلمانی درحالی که سوریه علاوه بر تداوم شرایط بحرانی در مناطق شمال غربی و شرقی با پاندومی‌کرونا نیز مواجه بود، حائز اهمیت بسیار بوده و به نوبه خود روند ثبات ساز را از مسیر مشروعیت نظام تحکیم بخشید.
اجرای روند بازسازی با وجود دخالت های بیگانگان، به ویژه تصویب قانون آمریکایی معروف به قانون سزار علیه سوریه در اواخر خرداد ماه سال جاری با هدف مجازات نظام سوریه و بشار اسد رئیس جمهوری آن، از دیگر مؤلفه های ثبات ساز در این کشور است، که نه تنها بازگشت سوری ها به موطن خود را ترغیب و تشویق می کند، بلکه آنان را به چشم انداز استقلال و خودکفایی کشورشان امیدوار می سازد. مهمترین رخداد در روند بازسازی در مقطع اخیر به عنوان تحول اساسی، به صدا درآمدن دوباره سوت قطار در مسیر بندر طرطوس به پایتخت است. این واقعه مهم در نیمه دوم مرداد ماه گذشته طی مراسمی‌با به حرکت درآمدن یک رام قطار باری حامل محموله گندم از مبدأ بندر طرطوس به مقصد دمشق و ایستگاه راه آهن مرکزی این شهر انجام شد. این نخستین بار در نه سال گذشته و سال های جنگ داخلی سوریه است که محموله اقتصادی از ساحل مدیترانه از مسیر راه آهن به پایتخت این کشور ارسال می‌شود. در همین ارتباط مدیر عامل راهآهن سوریه اظهار داشته است بازسازی و نوسازی محور لاذقیه – طرطوس به سمت حمص نیز در جریان است. همچنین بازسازی محور دمشق – زبدانی و خط فسفات از حمص به طرطوس هم در شرف اتمام است که با پایان پذیرفتن طرح‌های بازسازی مزبور، طرح اتصال خطوط آهن سوریه به جمهوری اسلامی ایران از مسیر عراق و مرز بوکمال عملیاتی می‌شود. این موضوع در تحول زیرساخت حمل ونقل منطقه و اتصال به مدیترانه می تواند حائزاهمیت بسیار باشد.
در حوزۀ تحولات میدانی نیز روندها در چندماه اخیر نشان می دهد نیروهای ارتش سوریه توانسته‌اند با پاکسازی مناطق اشغالی در جبل اربعین و جبل زاویه در مرکز و جنوب استان ادلب، تروریست ها را در شمال غرب استان حماه شبه محاصره کنند. در عملیات راهبردی مزبور شهرک مهم و راهبردی کفر نبل در شمال منطقه جبل زاویه از اشغال خارج شد. این شهرک یکی از مهمترین پایگاههای تروریست ها در جنوب استان ادلب محسوب می‌شود و در مسیر جاوه معره نعمان – عنکاوی واقع شده است. نیروهای ارتش سوریه در ادامه نیز موفق شدند شهرک های حزارین و الدار را نیز به کنترل خود درآورند.
اهمیت این عملیات ازآن رو است که منطقه پاکسازی شده در مناطق شمالی در جنوب استان ادلب شامل مناطقی همچون «کفر سنجه، الرکایا، النقیر، الشیخ دامس، الشیخ مصطفی، سطوح الدیر و ارنیبه» است و سبب کنترل بیشتر ارتش بر جاده M4 می‌شود. درهمین حال بروز اختلافات در میان گروه های تروریستی جبهه النصره و انشقاق آنها به تحریر الشام و حرس الدین و تقابل با یکدیگر از یکسو ماهیت وجودی آنها را در ادلب و حومه آن لوث نموده و ازسوی دیگر حمایت های خارجی در انسجام و تقویت این گروه های تروریستی را نیز بی اثر کرده است.
- تلاش های بین المللی:
مهمترین رویداد در عرصۀ تلاش های بین المللی پیرامون بحران سوریه برگزاری چهارمین کنفرانس اتحادیه اروپایی در بروکسل در سطح وزرای خارجه با عنوان حمایت از آینده مردم سوریه در تیرماه گذشته با میزبانی اتحادیه مزبور و سازمان ملل متحد بود. لازم به یادآوری است سومین کنفرانس بروکسل یک سال و سه ماه پیش برگزار شد. بنابر اعلام اتحادیه اروپا، در آن کنفرانس تعهد شد رقم 2/6 میلیارد یورو برای این کشور غرب آسیا در سال 2019 و رقم 1/2 میلیارد یوروی دیگر نیز در سال 2020 جمع آوری شود. دوسوم این مبالغ را اتحادیه اروپا و کشورهای عضو متقبل شدند.
برگزاری نشست مجازی سران ایران، سوریه و ترکیه در روند آستانه همراه با صدور بیانیه ای در 14 بند یک روز پس از اجلاس بروکسل، از جایگاه ویژه ای برخوردار بود. در این نشست تأکید شد منازعه سوریه هیچ راه حل نظامی نداشته و تنها ازطریق روند سیاسی سوری – سوری با تسهیل گری سازمان ملل وفق قطعنامه 2254 شورای امنیت این سازمان قابل حل وفصل خواهد بود. سران سه کشور همچنین عزم خود را برای مقابله با دستور کارهای جداییطلبانه با هدف تضعیف حاکمیت و تمامیت ارضی سوریه و نیز تهدید امنیت ملی کشورهای همسایه ابراز کردند. در پایان توافق شد جلسه آتی نشست سه جانبه سران به دعوت رئیس جمهوری اسلامی ایران در اولین فرصت ممکن در جمهوری اسلامی ایران برگزار شود.
در رویکرد بازیگران بین المللی به بحران سوریه، ایفای نقش آمریکا در تعارض با حاکمیت، استقلال و تمامیت ارضی این کشور ازطریق بازی با کردهای سوریه با هدف تشکیل ارتش یکپارچه کردی با هزینه کرد سعودی و همچنین تلاش ایالات متحده آمریکا برای احیای کنترل شده داعش مورد وجه است. حضور ناپایدار داعش در بیابان های جنوب و شرق سوریه در همین راستا قابل توصیف است.
نتیجه‌گیری:
روند تحولات سوریه و تلاش‌های بیرونی آن نمایانگر توجه به حلوفصل سیاسی بحران سوریه به جای راهکار نظامی است. بیتردید شدت و ضعف این روند ارتباط به دو موضوع اساسی دارد، یکم، پذیرش و اعتراف به استقلال، تمامیت ارضی و حاکمیت سوریه است و دوم، قبول هرگونه فرایند تغییر که از خلال گفتوگو و توافق طرف‌های سوری – سوری صورت پذیرد. در این میان نقض حاکمیتی و تمامیت سرزمینی و بهره گیری ابزاری از گروه های تروریستی برای رسیدن به اهداف منطقه ای در سوریه بر خلاف تلاش‌های با حسن نیت، به ویژه در روند آستانه خواهد بود.
(مسئولیت محتوای مطالب برعهده نویسندگان است و بیانگر دیدگاه‌های مرکز مطالعات سیاسی و بین‌المللی نیست)