جمهوری اسلامی در ادوار مختلف تاریخی تعاملات پویا و دوستانه ای با کشورهای منطقه مرکز و شرق اروپا بویژه بالکان داشته است که نشانه‌های مختلفی از آن در بیشتر کشورهای مطروحه از جمله وجود قریب یک هزار لغت فارسی در زبان و ادبیات ملل منطقه در کنار رفت و آمدهای سیاسی؛ اقتصادی و فرهنگی وجود دارد.

 در دولت سیزدهم با توجه به در الویت قرار گرفتن روابط دو جانبه با کشورهای مختلف، رایزنی‌های سیاسی با مقامات حوزه بالکان و شرق اروپا در دستور کار قرار گرفته که در ماه‌های اخیر شاهد مبادله‌های هیت های سیاسی با لهستان، مجارستان، صربستان، بوسنی و غیره بوده ایم و در تداوم این رویکرد سفر رییس دستگاه دیپلماسی کشورمان به بلگراد و سارایوو صورت پذیرفت و سطح عالی دیدارهای انجام شده و نحوه استقبال از هیات ایرانی حکایت از علاقه مندی جدی میزبانان به گسترش روابط و برنامه ریزی متقابل برای سفرهای سطح بالاتر تا رئیس جمهوری در آینده دارد.

در کنار رایزنی‌های سیاسی و رسمی می‌توان توسعه روابط کشورمان با مرکز و  شرق اروپا را در بخش های کلیدی از جمله ذخایر زیرزمینی، نیروی انسانی و موقعیت جغرافیایی ایران پیدا کرد، همزمان کشورهای این منطقه به ایران به عنوان یک دروازه مشترک در غرب آسیا و شمال آفریقا نگاه می‌کنند.

در دو دهه هزاره سوم میلادی از طرفی جمهوری اسلامی نقشه راه منسجم و پیوسته ای بر ای بهره گیری حداکثری از ظرفیت های بالقوه توسعه مناسبات با کشورهای این منطقه نداشته و از طرف دیگر این کشورها علیرغم اعلام علاقه مندی بسط روابط با کشورمان ، اما در عمل به خاطر تغییرات پی در پی و ترس از تحریم های واشنگتن اقدامات پایداری نداشته اند.

ولی شکی نیست که در این میان اکثریت کشورهای منطقه می‌توانند با ورود ایران به بازارهای بزرگ جهان کمک شایانی کنند. واقعیت این است که اروپا یک جغرافیای فرهنگی و سیاسی یکپارچه نیست و بنابراین از برخی فرصت های خوب در همسویی با منافع ایران برخوردار است و کشورهای میانه رو منطقه همچون صربستان، بوسنی، اسلواکی، بلغارستان، مجارستان، کرواسی، اسلوونی و حتی رومانی و از جمله کشورهایی هستند که می‌توانند فرصت های روابط تجاری ایران با قاره سبز را افزایش دهند.

علیرغم غنای تاریخی روابط فرهنگی ، اقتصادی و سیاسی با این منطقه ، با بررسی نتایج حاصله از سال های اخیر تعاملات همه جانبه با شرق اروپا باید اذعان نمود که  اقتصاد ایران از بازارهای منطقه ‏مغفول مانده و نگاه تجاری ایران تنها بر چند کشور اروپای مرکزی نظیر آلمان، فرانسه و اسپانیا متمرکز شده بود اما در شرایط جدید پسا کرونا و در حالی که از سویی شاهد تمرکز بیش از حد بروکسل بر بحران اوکراین و حضور قوی تر روسیه و چین بویژه در بخش های اقتصادی شرق و مرکز اروپا هستیم از سوی شرایط بهتری برای ایران فراهم شده که به بازارهای این کشورها فکر کند و سطح ‏مبادلات را به سرعت افزایش دهد.

خصوصا که تولیدات کشورمان در حوزه صنعت از استانداردهای قابل قبول اروپا برخوردار بوده و به اعتقاد کارشناسان با بهره گیری از فرصت ها و برنامه ریزی دقیق، افق تجارت ایران با کشورهای شرق اروپا می‌توان سطح مبادلات تجاری به شکل ملموسی ارتقاء داد. البته گروهی از کارشناسان نیز بر این باورند که حضور در بازار کشورهای این منطقه با مشکلاتی زیادی روبروست. وجود ساختارهای نامتناسب سیاسی و اقتصادی در این کشورها و وجود مشکلاتی همچون سختی دریافت روادید؛ اعطای امتیازات و تسهیلات نادرست به سرمایه گذاران، دیوانسالاری گسترده، ترس بیش از حد از تحریم ها و تهدیدهای آمریکا، مشکلات نهادی و قانونی – حقوقی و... از موانع حضور در بازار کشورهای اروپای شرقی می‌باشد.

بعد از فروپاشی شوروی کشورهای این منطقه برای ورود به اتحادیه اروپا ناچار به اجرای اصلاحات عمیق و گسترده سیاسی و اقتصادی بودند. با توجه به این که اصلاحات در حوزه اقتصادی در مسیر کسب استاندارهای بین المللی در تولید محصولات صنعتی و... قرار گرفته است. یکی از گزینه ­های خوب برای بخش اقتصادی ما کشورهای اروپای شرقی است بین دلیل که فرهنگ کشورهای اروپای شرقی متمایل به فرهنگ شرقی است، محصولات شرقی و آسیایی را به خوبی پذیرا هستند و ایران می ­تواند ‏در این زمینه سرمایه­ گذاری نماید.

 هم چنین از سویی مزیت‌های اقتصاد ایران به طور کلی می­ توان شامل موقعیت ژئواکونومیکی، رتبه اقتصادی برتر در دنیا، جمعیت جوان و تحصیلکرده، وجود ذخایر طبیعی و معدنی، صنعت توریسم و اکوتوریسم، تولید روی وکبالت، رتبه برتر در ذخایر آلومینیوم، منگنز و مس در جهان، حائز رتبه خوب در دنیا به لحاظ تنوع تولیدات محصولات کشاورزی در جهان و... دانست.

 این ویژگی‌های کشورمان باعث می ­شود تا کشورهای اروپای شرقی تمایل زیادی به سرمایه گذاری و صاردات محصولات خود در ایران داشته باشند. به عنوان نمونه کشورهای رومانی ، صربستان ، اسلوونی، لتونی، چک، بلغارستان، کرواسی و.... می ­توانند در حوزه‌های صنایع الکترونیکی، مهندسی، مبلمان، صنایع غذایی، صنایع شیمیایی، راه آهن، دارو، آب، تولید قطعات خودرو، تولید برق آبی تکنولوژی برای محیط زیست، طرح­های عمرانی و ساختمان، جهانگردی، حمل و نقل زمینی و دریایی، ماشین آلات برقی و...در ایران سرمایه گذاری کنند.

از دیگر سو دیگر تولیدات صنعتی ‏اروپای شرقی از استانداردهای اروپا پیروی می‌کند و این کشورها مرکز تولید دارو، صنایع مکانیزاسیون کشاورزی، تجهیزات پزشکی و دندانپزشکی، صنایع ریلی و... هستند. در صربستان، اسلواکی، چک و ‏حتی مولداوی نیز تمامی محصولات صنعتی و حتی کشاورزی و دامی دارای استانداردهای اروپا هستند. بنابراین بازارهای مصرف با اطمینان از کیفیت این محصول ‏پذیرای این محصولات هستند. ضمن اینکه قیمت تمام شده فرآورده­های غذایی و محصولات صنعتی در این کشورها کمتر از غرب قاره سبز است. از این رو ایران می­ تواند در حوزه­ های راه سازی، ساخت هتل، تولید ماشین آلات کشاورزی، سنگ‌های تزیینی، زغال سنگ، محصولات کشاورزی ،ساختمان سازی، پتروشیمی، خودروسازی، صنایع غذایی، ایجاد شبکه­ های آبیاری و زهکشی، انرژی  فرش، مبلمان، منسوجات، روغن اتومبیل، سرمایه گذاری و صدور خدمات فنی و مهندسی در این کشورها داشته باشد.

بهر حال از طرفی ظرفیت قابل توجهی برای گسترش روابط با 14 کشور منطقه با بیش از 1000 میلیارد دلار مبادلات خارجی وجود دارد که سطح کنونی علیرغم رشد قابل توجه در دولت سیزدهم شاید یک دهم درصد را پوشش دهد و بدون شک تدوین نقشه راه منسجم برای پیگیری و اجرای توافقات دو جانبه در تمامی سطوح دسترسی به نتایج شایان تر در روابط متقابل را فراهم می نماید. و از سوی دیگر ایران همواره در تحولات سیاسی و امنیتی این منطقه حساس نظیر بحران بوسنی و غیره به دلائل مختلف نقش آفرینی داشته است امری که اهمیت رایزنی‌های سیاسی را دو چندان می نماید.

علی بمان اقبالی زارچ، کارشناس ارشد مطالعات اروپا

(مسئولیت محتوای مطالب برعهده نویسندگان است و بیانگر دیدگاه‌های مرکز مطالعات سیاسی و بین‌المللی نیست)