<h4 dir="rtl" style="text-align: justify;"><a name="_Toc151480537"></a>جلسه علمی هفتگی تاریخ، در روز چهارشنبه 19 دی ماه 1403 با سخنرانی آقای دکتر محمدجعفر چمنکار و با عنوان "روابط اقتصادی و فرهنگی فرقه دموکرات آذربایجان با اتحاد جماهیر شوروی (5 - 1324خورشیدی)" برگزار شد. اهم مطالب ارائه شده در این سخنرانی به شرح زیر است:</h4> <h4 dir="rtl" style="text-align: justify;">1 - روابط خارجی فرقه دموکرات آذربایجان با شوروی</h4> <p dir="rtl" style="text-align: justify;">فرقه دموکرات آذربایجان از بدو تأسیس در سال 1324ش. به‌شدت به اتحاد جماهیر شوروی وابسته بود. شوروی، با هدف گسترش نفوذ خود در ایران و ایجاد حکومتی دست‌نشانده، حمایت‌های گسترده‌ای از این فرقه به عمل آورد. رهبران اصلی فرقه دموکرات، مانند پیشه‌وری، سلام‌الله جاوید و جعفر کاویانی، همگی تحصیلات روسی و سابقه زندگی در شوروی را داشتند.</p> <p dir="rtl" style="text-align: justify;">فرقه دموکرات خود را بخشی از جنبش بین‌المللی سوسیالیستی می‌دانست و بر این باور بود که نجات ایران در گرو پیروی از مدل حکومتی شوروی است. پیشه‌وری نیز در این زمینه تأکید داشت که "سعادت ملت ایران در گرو مسیر انقلاب لنین و استالین است."</p> <p dir="rtl" style="text-align: justify;">شوروی با اعزام مشاوران نظامی، اقتصادی و فرهنگی، تمامی جنبه‌های حکومتی آذربایجان را تحت تأثیر قرار داد. از همان ابتدا، ارتباطات هواداران فرقه با کنسولگری شوروی در تبریز به‌راحتی صورت می‌گرفت و ارتش سرخ با ممانعت از حضور نیروهای ایرانی، به تثبیت قدرت فرقه دموکرات کمک کرد. این همکاری از مسائل نظامی فراتر رفت و شامل زمینه‌های مختلف از کشاورزی و صنعت گرفته تا آموزش و فرهنگ بود.</p> <p dir="rtl" style="text-align: justify;"><b>2- روابط اقتصادی فرقه دموکرات آذربایجان با شوروی</b></p> <p dir="rtl" style="text-align: justify;">پیش از تشکیل فرقه دموکرات، آذربایجان نقش مهمی در اقتصاد ایران داشت و به‌عنوان انبار غله کشور شناخته می‌شد. با این حال، پس از اشغال منطقه توسط شوروی و تأسیس حکومت فرقه دموکرات، اصلاحات اقتصادی گسترده‌ای با الگوگیری از مدل شوروی انجام شد.</p> <p dir="rtl" style="text-align: justify;">یکی از اقدامات شاخص، تقسیم اراضی بین دهقانان بود. در سال 1325ش. بیش از 250 هزار هکتار زمین بین 210 هزار خانواده توزیع شد. همچنین، مستغلات و اموال مخالفان فرقه مصادره گردید و وجوهات بانک‌های ملی، سپه و کشاورزی در اختیار حکومت فرقه قرار گرفت. بانک آذربایجان تأسیس شد و اسکناس‌های جدیدی چاپ گردید، هرچند به‌دلیل کیفیت پایین و عدم پذیرش عمومی، این پول‌ها نتوانست در بازار رواج یابد.</p> <p dir="rtl" style="text-align: justify;">تجارت با شوروی بخش عمده‌ای از اقتصاد فرقه دموکرات را تشکیل می‌داد. محصولات کشاورزی مانند کشمش، برگه زردآلو و دام به شوروی صادر می‌شد و در مقابل، کالاهایی مانند ماشین‌آلات، قند و محصولات نفتی وارد می‌شد. شوروی همچنین با ارسال تجهیزات و ارائه وام، کمک‌های اقتصادی گسترده‌ای انجام داد. شرکت‌های تجاری خاصی برای مدیریت این روابط تأسیس شدند و تلاش شد بازار داخلی منطقه تقویت شود. با این حال، انحصار تجاری با شوروی و عدم پذیرش حکومت آذربایجان از سوی جامعه بین‌المللی باعث شد که اقتصاد فرقه با مشکلات جدی مواجه گردد.</p> <h4 dir="rtl" style="text-align: justify;">3-تأثیرات فرهنگی فرقه دموکرات آذربایجان با شوروی</h4> <p dir="rtl" style="text-align: justify;">نفوذ فرهنگی شوروی در آذربایجان، یکی از اصلی‌ترین ابزارهای نفوذ این کشور در منطقه بود. شوروی با تأسیس مدارس، دانشگاه تبریز و مؤسسات فرهنگی، تلاش کرد ایدئولوژی سوسیالیستی و فرهنگ روسی را گسترش دهد. زبان آذری به‌عنوان زبان رسمی در امور آموزشی و اداری معرفی شد و کتاب‌های درسی جدیدی به این زبان چاپ گردید.</p> <p dir="rtl" style="text-align: justify;">مطبوعات نیز به‌عنوان یکی از ابزارهای تبلیغاتی فرقه دموکرات، به‌طور گسترده تحت نظارت شوروی فعالیت می‌کردند. روزنامه‌های وطن یولوندا و آذربایجان با مقالاتی در ستایش استالین، لنین و ارتش سرخ منتشر می‌شدند و تلاش داشتند فرهنگ آذربایجان را با ایدئولوژی کمونیستی تلفیق کنند. آثار هنری، از جمله تئاتر، موسیقی و سینما نیز به‌شدت تحت تأثیر فرهنگ شوروی قرار گرفت. ارکسترهای سمفونیک، نمایش‌های تئاتری و برنامه‌های موسیقی محلی با حمایت شوروی اجرا می‌شدند.</p> <p dir="rtl" style="text-align: justify;">فرقه دموکرات همچنین در احیای ادبیات و موسیقی آذری نقش داشت و تلاش کرد حس اتحاد میان آذربایجان ایران و آذربایجان شوروی را تقویت کند. نویسندگان و شاعران وابسته به فرقه، اشعاری در ستایش شوروی و اتحاد ملی سرودند و نشریاتی مانند شاعر لر مجلسی (مجلس شاعران) منتشر شد که محتوای آن به‌شدت شعاری و ایدئولوژیک بود.</p> <p dir="rtl" style="text-align: justify;">در حوزه آموزش، دانشگاه تبریز با کمک اساتید روسی تأسیس شد و رشته‌های مختلفی مانند پزشکی، حقوق و مهندسی در آن تدریس می‌شد. مدارس شوروی نیز در تبریز ایجاد شد و دانش‌آموزان با سیستم آموزشی روسی آشنا شدند. در زمینه بهداشت، بیمارستان‌هایی با کمک پزشکان شوروی راه‌اندازی شد و خدمات رایگان ارائه گردید.</p> <p dir="rtl" style="text-align: justify;">فرقه دموکرات آذربایجان به‌عنوان یکی از ابزارهای نفوذ شوروی در ایران، از حمایت‌های گسترده نظامی، اقتصادی و فرهنگی این کشور برخوردار بود. این فرقه توانست اصلاحات اقتصادی و فرهنگی متعددی را اجرا کند، اما وابستگی کامل به شوروی و ایدئولوژی کمونیستی، مشروعیت داخلی آن را زیر سؤال برد.</p> <p dir="rtl" style="text-align: justify;">هرچند فرقه دموکرات دستاوردهایی در زمینه‌های اقتصادی و فرهنگی داشت، اما این دستاوردها عمدتاً با هدف تأمین منافع شوروی و تقویت نفوذ این کشور در منطقه طراحی شده بود. در نهایت، این وابستگی و عدم پذیرش عمومی، منجر به فروپاشی حکومت فرقه دموکرات در سال 1325ش. شد.</p> <p dir="rtl"> نسرین حکیمی، کارشناس مرکز مطالعات سیاسی و بین‌المللی</p>