ماکرون، رئیس جمهور فرانسه در آستانۀ هفتاد سالگیِ تأسیس ناتو در گفتوگو با نشریه انگلیسی Economist اعلام کرد که ناتو دچار مرگ مغزی شده است و اروپا دیگر نمیتواند برای امنیت خود به آمریکا تکیه کند. ماکرون در ادامه مصاحبهاش سیاستهای قدرتطلبانه چین را، ازجمله مسائلی دانست که سبب تضعیف چشمگیر اتحادیه میشود.
برخی تحلیلگران این اظهارات را در امتداد همان مفهومی میدانند که در پایان جنگ سرد میتران، رئیس جمهور اسبق فرانسه در قالب گفتوگوهای امنیتی دائم با روسیه درخصوص امنیت اروپا پیگیری میکرد. «این نوع رویکرد فرانسه به موضوع همکاریهای فراآتلانتیک را باید در لایههای زیرینتری از مناسبات فرانسه و آمریکا نیز در دورۀ ریاست جمهوری ماکرون و ترامپ دنبال کرد.
فرانسه در مواجهه با وضعیتی که در دو سال اخیر، به ویژه پس از روی کار آمدن ترامپ به وجود آمده، در جهت دو بردار حرکت کرده است. بُردار اول درجهت پیگیری ایدۀ ارتش اروپایی و تشکیل نوعی شورای امنیت اروپایی است که البته با توجه به اعلام هایکوماس مبنی بر ارائۀ طرح شورای امنیت اروپایی ازسوی آلمان در نیمۀ دوم سال 2020، به نظر میرسد این طرح با هماهنگی کامل محور پاریس – برلین به جریان افتاده است.
بردارِ دوم مربوط به طرح ماکرون برای از سرگیری مجدد روابط با روسیه و متعاقب آن تشکیل شورای همکاریهای امنیتی روسیه – فرانسه است. دراین خصوص، به نظر میرسد هدف فرانسه از پیگیری این طرح بیش از آنکه نوعی تضعیف ناتو تلقی شود، ایجاد نوعی فضا با محوریت فرانسه در اتخاذ سیاستِ ژئوپلتیک اروپا در مقابله با روسیه (در قبال غیبت بریتانیا و تردیدهای آلمان) به شمار میآید. بنابراین، به نظر نمیرسد که استراتژی فرانسه در مقطع فعلی، خروج از ناتو و حتی تعلیق همکاریهای خود با این سازمان باشد. پیشبینی میشود فرانسه در سال 2020 همزمان با حفظ شاکلۀ کنونی همکاریهای خود با ناتو و اظهار نارضایتیهای خود از رویکردهای ترامپ در این سازمان، در جهت تقویت این دو بردار حرکت کند و در این مسیر آلمان نیز همراهیهای بیشتری نسبتبه قبل با فرانسه از خود نشان دهد.
نگاه آلمان به کدام سمت است؟ مرکل، صدراعظم آلمان چند روز بعد از اظهارات ماکرون در دیدار با ینس استولتنبرگ، دبیر کل ناتو در برلین گفت: «ماکرون واژههای تندی به کار برده و چنین حملهای ضرورتی ندارد؛ حتی اگر ما مشکلاتی داشته و مجبور باشیم پس از بحث و جدل با هم به تفاهم برسیم. ناتو برای آلمان یک پیمان امنیتی است. آلمان در سال 2020 ریاست دورهای اتحادیه اروپا را برعهده خواهد داشت و هایکوماس، وزیر خارجه این کشور به صراحت اعلام کرده است کشورش در نیمه دوم سال 2020 طرح خود را با موضوع «چارچوب شورای امنیت اروپایی» ارائه خواهد کرد. این طرح در تطابق کامل با ایدۀ ماکرون، درخصوص تأسیس ارتش و شورای امنیت اروپایی است و بنابراین در سال 2020 رویکردهای آلمان، نسبت به قبل نزدیکی بیشتری با فرانسه خواهد داشت.
تهدیدها و نگرانیهای امنیتی ناشی از برگزیت برای انگلیس چیست؟
این تهدیدها و نگرانیها را در سه دستۀ اصلی میتوان بررسی کرد:
1-مسئله مرزها: درپی مخالفت اسکاتلند با برگزیت و جداییطلبی این کشور و صدای فریاد اتحاد ایرلند، نگرانی از مسئله مرزها در انگلستان تشدید شده است. بنابراین خروج از اتحادیه اروپا بدون توافقی قابل توجه، عواقب بسیار منفی برای مرزها دارد.
2-مسئله تروریسم و جرائم سازمان یافته: این حوزه، ازجمله مسائل مشترک امنیتی اتحادیه اروپا و بریتانیاست. این دو در حملات لندن در ژوئیه 2005 همکاریهای امنیتی مشترک بسیاری داشتند. به اینترتیب با خروج از اتحادیۀ اروپا، هر نوع تهدید امنیتی توان دفاعی بریتانیا در مقابله با تروریسم را تضعیف خواهد کرد.
3-موضوع آینده روابط امنیتی در قالب ناتو: برگزیت بهدلیل تأثیر بر روی ناتو میتواند پایههای قدرت نظامی اروپا را متزلزل کند. بریتانیا در نظر دارد هزینههای دفاعی را تا سال 2021 به 310 میلیارد دلار برساند که برگزیت میتواند اجرای بسیاری از پروژههای دفاعی این کشور را متوقف کند. البته به باور برخی ناظران برگزیت بریتانیا را از همکاری با ناتو باز نخواهد داشت؛ چراکه منافع امنیتی و نظامی مشترکی با آلمان و فرانسه دارد، اما این همکاری را محدود خواهد کرد و درنتیجه توان بریتانیا را برای رویارویی با چالشهای خارجی کاهش خواهد داد. کمیسیون اروپا در دوره جدید چه موضعی دارد؟ کمیسیون اروپا در جایگاه مجری و تصمیمگیر سیاست خارجی اتحادیه اروپا، توانست در اصول، نگاه سنتی به استمرار روابط امنیتی فراآتلانتیک در قالب ناتو را حفظ کند، بااینتفاوت که همزمان نیز به دنبال شتاب دادن به تقویت ساختارهای درونی نظامی میان اعضای اتحادیه اروپا نیز باشد.
چگونه میتوان نقش آمریکا را بررسی کرد؟ جاکوب هایلبرون، سردبیر ارشد نشریه National Interest (وابسته به کیسینجر، وزیر خارجه اسبق آمریکا) با انتشار مقالهای با عنوان «ناتو؛ بودن یا نبودن؟» در10 نوامبر 2019 نوشت: «من معتقدم حق با ماکرون است. مسئله این نیست که ناتو با نفس مصنوعی زنده است، بلکه مسئله این است که ناتو تا جایی که در توانش بوده دوام آورده.
از ابتدای زمامداری ترامپ رویکردهای آلمان و فرانسه در زمینۀ اتکا به ناتو با یکدیگر زاویه زیادی داشت، به طوریکه پاریس بر کاهش وابستگی به ناتو تأکید داشت. اما آلمان خواستار تقویت و ادامه چتر امنیتی ناتو بر سر اروپا بود. اما به نظر میرسد استمرار رویکرد یک جانبهگرایانه و تجاری ترامپ به حوزۀ امنیت بینالملل، تدریجاً موضع آلمان را در پایبندی به مفهوم سنتی «پیوند امنیتی فراآتلانتیک» دچار تغییراتی کرده و زمینۀ ایجاد نشانههایی از گرایش آلمان را به دیدگاه فرانسه، درخصوص تشکیل یک اروپای پرقدرت و مستقل فراهم کرده است.
با توجه به عدم تطابق کامل در برداشتی که همچنان درون اتحادیه اروپا نسبت به "سطح و جنس روابط آتی امنیتی فراآتلانتیک PESCO " وجود دارد، بسیار بعید به نظر میرسد که در سال 2020 بتوانند به یک ساختار امنیتی مستقل دست پیدا کنند. در بلندمدت شاهد تقویت سازوکار خواهیم بود و رویکردهای ترامپ نیز در صورت انتخاب مجدد در سال 2020 بهعنوان رئیس جمهور آمریکا، احتمالا این روند همگرایی را بیشتر از قبل تقویت خواهد کرد.
(مسئولیت محتوای مطالب برعهده نویسندگان است و بیانگر دیدگاههای مرکز مطالعات سیاسی و بینالمللی نیست)