امروزه، نظم نوین جهان چند قطبی در حال شکل گیری و استحکام می‌باشد. این نظم در بستر مجموعه ای از ائتلاف ها در جهان چند قطبی در حال شکل گیری است. در این فرایند، نقش آفریقا و ظرفیت های آن غیر قابل انکار و اغماض است و بدون تردید جمهوری اسلامی ایران بعنوان کنشگر مستقل سطح جهانی ، باید در جهت تعمیق استراتژی و نفوذ خود در آفریقا تلاش و اقدامات و فعالیت ها و گام های بایسته ای بردارد تا بتواند به نحو مطلوبی در هندسه جدید قدرت در دنیا ایفای نقش نماید.
آفریقا قاره ای با 54 کشور و مساحت تقریبی 31 میلیون کیلو متر مربع معادل 24 درصد از سطح زمین و مساحتی معادل سه برابر اروپاست.همچنین ، این قاره با جمعیتی حدود یک میلیارد و 400 میلیون نفر میزبان بیش از 18 درصد از کل جمعیت جهان است که طبق آمارها این قاره جوان ترین قاره جهان می‌باشد .از طرفی، روند رشد جمعیت در این قاره از بقیه نقاط جهان بیشتر بوده که در آینده نزدیک بعنوان قدرتی بزرگ در جهان مطرح خواهد شد.
از نظر منابع طبیعی نیز آفریقا دارای 30 درصد از ذخایر طبیعی ، 40 درصد طلا و 90 درصد از کروم و پلاتین جهان را دارا می‌باشد و بزرگترین ذخایر کبالت – الماس – پلاتین و اورانیوم در کره خاکی در آفریقا موجود می‌باشد.بعلاوه، آفریقا 10درصد از منابع تجدید پذیر آب شیرین، 8 درصداز منابع گاز طبیعی و 12 درصد از ذخایر نفت دنیا را در اختیار دارد.سه کشور کنیا ، اوگاندا و زیمبابوه علاوه بر قدرت کشاورزی دارای منابع فراوان و زیادی از نفت ، زغال سنگ ، طلا ، پنبه ، نیکل ، پلاتین و الماس را دارا می‌باشند.
در این راستا جناب آقای رئیسی ریاست محترم جمهوری اسلامی ایران در ادامه سیاست های چندجانبه در حوزه سیاست خارجی متوازن روز چهارشنبه 21/4/1402 به سه کشور کنیا ، اوگاندا و زیمبابوه در آفریقا سفر خود را آغاز کرد. این نخستین سفر رئیس جمهور ایران به آفریقا پس از 11 سال است که با هدف افزایش حضور ایران در اقتصاد 60 میلیارد دلاری قاره آفریقا صورت می‌پذیرد. این سفر توانست دستاوردهای مثبت و چشمگیری را داشته باشد که از آن جمله می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد :
الف ) امضای 21 سند همکاری با کشورهای اوگاندا ، کنیا و زیمبابوه.
ب ) تهاتر محصولاتی همچون تولیدات پتروشیمی.
ج) واردات گوشت قرمز از کنیا.
د) آغاز رسمی‌کشت فراسرزمینی در کامپالا(اوگاندا)
درحال حاضر قدرت های نوظهور منطقه ای و فرامنطقه ای متعددی در آفریقا حضور دارند. این روند حاکی از رقابت کشورهای رقیب در سال های اخیر در این قاره دارد. بنابراین، ضروری است ایران علاوه بر توسعه مناسبات سیاسی با این کشورها ، در سایر زمینه‌ها از جمله در کشف ، استخراج و بهره برداری از معادن در این قاره نقش مهمی ایفا نماید .
در حوزه معادن ، ایران تجربه چندین ساله در کشف و استخراج منابع طبیعی داردکه با سرمایه گذاری در این کشورها می‌تواند نقش مهم و اساسی در این حوزه داشته باشد. در حال حاضر ، ایران با سرمایه گذاری در کشورهای آمریکای لاتین و جنوبی مانند ونزوئلا – نیکاراگوئه توانسته چند مجتمع پتروشیمی در این کشورها راه اندازی و از آنها بهره برداری نماید که با توجه به زمینه‌های مناسب و مساعد در کشورهای آفریقایی این سرمایه گذاری می‌تواند در این قاره نیز صورت پذیرد.
ظرفیت سازی به منظور توسعه عمق استراتژیک ایران در آفریقا و تبدیل شدن نه تنها به شریک سیاسی بلکه اقتصادی این قاره از ضروریات ملموس می‌باشد. همچنین افزایش مناسبات فرهنگی با کشورهای آفریقایی که تعداد مسلمانان آنها در حال حاضر در حال افزایش است می‌تواند منجر به نزدیکی بیشتر فرهنگی اسلامی این کشورها با ایران گردد.
به هرحال ظرفیت های موجود سیاسی و ابزارهای اقتصادی و توان و غنای فرهنگی واجد آن هستند تا جمهوری اسلامی ایران را به شریک مهم برای قاره آفریقا مبدل نماید و به صورتی متقابل، نقش آفریقا را در عرصه سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران برجسته نماید.
لازم و ضروری است تا ایران اسلامی از شمال آفریقا تا آفریقای زیر صحرا و جنوب این قاره و تا دماغه امید نیک برنامه ریزی اساسی نموده و در پرتو اتحادیه آفریقا به شراکت راهبردی با این قاره بپردازد. در این برنامه ریزی با بررسی وضعیت کنونی باید به موارد زیر پرداخته شود:
- تدوین برنامه راهبردی به منظور ظرفیت سازی جهت افزایش نفوذ و عمق استراتژیک ایران در آفریقا.
- تقویت جایگاه آفریقا در سیاست خارجی کنونی ایران و ضرورت های تبدیل شدن جمهوری اسلامی‌به شریک راهبردی اتحادیه آفریقا.
- شناسایی ظرفیت های سیاسی، اقتصادی و فرهنگی آفریقا و چگونگی و راهکارهای افزایش سطح روابط جمهوری اسلامی ایران با این کشورها.
- ظرفیت سازی جهت تعامل و همکاری و مشارکت هرچه بیشتر جمهوری اسلامی ایران با کشورهای آفریقایی در نهادها و سازمانهای منطقه ای و موضوعی همچون غیر متعهدها – گروه 77 – مجمع عمومی سازمان ملل و سایر مجامع بین المللی
امیر علی امام جمعه شهیدی، کارشناس ارشد مرکز مطالعات سیاسی و بین المللی
(مسئولیت محتوای مطالب برعهده نویسندگان است و بیانگر دیدگاه‌های مرکز مطالعات سیاسی و بین‌المللی نیست)