سازمان همکاری شانگهای ده کشور عضو و ۱۶ کشور ناظر یا شریک را گرد هم آورده و تقریباً نیمی از جمعیت جهان و سهم قابل توجهی از تولید ناخالص داخلی جهانی را نمایندگی می‌کند. این سازمان اغلب به عنوان وزنه تعادلی در برابر ناتو معرفی می‌شود. در حالی که بحران‌های متعددی اعضای سازمان همکاری شانگهای را تحت تأثیر قرار داده است، این روزها چین میزبان بزرگترین اجلاس شانگهای از زمان تأسیس آن در سال ۲۰۰۱ میلادی است که طی آن سه موضوع مهم جنگ تجاری ایالات متحده با چین و هند، جنگ در اوکراین، مناقشه هسته‌ای ایران در کنار دیگر موضوعات بررسی می‌شود. شی جین پینگ، رئیس جمهور چین، میزبان رهبران چندین کشور هدف تحریم‌های غرب، از جمله کره شمالی، ایران، میانمار و بلاروس، در اجلاس سازمان همکاری شانگهای است و نارندرا مودی، نخست وزیر هند، پس از غیبت در جلسه سال گذشته، در این جلسه شرکت می‌کند. روابط هند و ایالات متحده در این ماه پس از آن‌که دونالد ترامپ، رئیس جمهور آمریکا، تعرفه ۵۰ درصدی بر کالاهای هندی به دلیل خرید نفت روسیه اعمال کرد، به پایین‌ترین حد خود رسیده است؛ همچنین در مراسم رژه چین ، علاوه بر رهبر روسیه و کیم جونگ اون، رهبر کره شمالی، رابرت فیکو، نخست وزیر اسلواکی و الکساندر ووچیچ، رئیس جمهور صربستان نیز حضور خواهند داشت.
ولادیمیر پوتین شنبه شب به چین رفت. در این سفر که انتظار می‌رود تقریباً یک هفته طول بکشد؛ که برای رهبر روسیه به طور غیرمعمولی طولانی است، وی ضمن شرکت در اجلاس سازمان همکاری شانگهای با شی جین پینگ مذاکره خواهد کرد و در رژه نظامی روز پیروزی در پکن به مناسبت هشتادمین سالگرد شکست ژاپن در جنگ جهانی دوم شرکت خواهد کرد؛ جایی که قرار است پوتین به همراه کیم جونگ اون، رهبر کره شمالی و رهبران ایران و کوبا، مهمان اصلی باشند. مقرر بود رئیس کاخ کرملین همچنین روز دوشنبه در مورد درگیری در اوکراین با همتای ترکیه‌ای خود و موضوع هسته‌ای ایران با رئیس جمهور پزشکیان گفتگو کند. روسیه در سال‌های اخیر توجه ویژه‌ای به سازمان‌های منطقه‌ای رو به رشد نموده و بر تمام مزایایی که سازمان همکاری شانگهای در صحنه جهانی ارائه می‌دهد و به حمایت دومین اقتصاد بزرگ جهان نیاز دارد؛ تأکید ویژه دارد. پوتین همچنین می‌خواهد هند را به سمت خود سوق دهد؛ به طوری که اختلافات تجاری هند با ایالات متحده موجب کاهش تعاملات دهلی و مسکو نشود. وی در همین رابطه قبل از ترک مسکو گفت که مسکو و پکن موضع مشترکی علیه تحریم‌های تبعیض‌آمیز که مانع توسعه اجتماعی-اقتصادی اعضای بریکس و کل جهان می‌شود، اتخاذ کرده‌اند.
به نظر می رسد موضوع اصلی دستور کار دیدار شی و پوتین هماهنگ کردن مواضع در مورد جنگ اوکراین، در بحبوحه تلاش‌های ایالات متحده برای پایان دادن به جنگ خواهد بود. مسکو می‌خواهد بداند که آیا می‌تواند انتظار کمک بیشتری از چین داشته باشد و اگر ایالات متحده از پکن بخواهد که روسیه را برای پایان دادن به جنگ تحت فشار قرار دهد، پکن چگونه واکنش نشان خواهد داد. پوتین می‌خواهد دیدگاه‌های خود را ارائه دهد و مطمئن شود دو طرف در یک راستا هستند؛ زیرا این جنگ به یکی از ارکان اصلی روابط آنها تبدیل شده است. بر کسی پوشیده نیست که چین در طول جنگ اوکراین به یک شریان اقتصادی برای روسیه تبدیل شده و کی‌یف به طور فزاینده در مورد آنچه حمایت مستقیم چین از تلاش‌های جنگی مسکو می‌نامد، صریح بوده است.
در حال حاضر تجارت دوجانبه به بیش از ۲۴۰ میلیارد دلار افزایش یافت که چهار برابر بیشتر از دوران پیش از حمله به اوکراین در سال ۲۰۲۲ است و پکن اکنون بزرگترین خریدار نفت و زغال سنگ روسیه است و به زودی از اروپا به عنوان بازار اصلی گاز طبیعی مسکو پیشی خواهد گرفت. به طور خاص، انتظار می‌رود دو طرف در مورد خط لوله گاز قدرت سیبری-۲ که مدت‌هاست پیشنهاد شده و برنامه‌هایی برای گسترش خط لوله نفت موجود به چین، بحث کنند. این مذاکرات همچنین احتمالاً به تعمیق همکاری نظامی‌بین پکن و مسکو می‌پردازد؛ تحولی که دولت‌های غربی را نگران کرده است. موضوع مهم این که چین ادعا می‌کند در جنگ اوکراین میانجی بی‌طرفی است؛ اما از زمان آغاز تهاجم، روابط دو کشور نزدیک‌تر شده است و در حالی که چین می‌گوید کمک نظامی مستقیمی ارائه نکرده است، مقامات آمریکایی می‌گویند پکن حدود ۷۰ درصد از ماشین‌آلات و ۹۰ درصد از نیمه‌رساناهایی را که روسیه برای بازسازی ماشین جنگی خود نیاز دارد، تأمین کرده است و در عوض چین در زمینه فناوری‌های حساس دفاعی کمک دریافت می‌کند.
سفر پوتین در حالیست که از طرفی فریدریش مِرتز، صدراعظم آلمان، روز شنبه گفت که انتظار دارد روسیه جنگ علیه اوکراین را متوقف کند؛ زیرا دیگر نمی‌تواند به دلایل اقتصادی و نظامی جنگ را ادامه دهد. البته که تلاش‌های دیپلماتیک در هفته‌های اخیر شکست خورده است. وی در یک رویداد منطقه‌ای محافظه‌کاران در ایالت نوردراین-وستفالن افزود: تمام تلاش‌ها در هفته‌های اخیر با رویکردی تهاجمی‌تر از سوی این رژیم در مسکو علیه مردم اوکراین روبرو شده است و این جنگ تا زمانی که با هم مطمئن نشویم که روسیه، حداقل به دلایل اقتصادی و شاید هم به دلایل نظامی، نمی‌تواند به این جنگ ادامه دهد، متوقف نخواهد شد.
از طرفی روز شنبه، ژنرال والری گراسیموف، رئیس ستاد کل روسیه، گفت که نیروهایش تقریباً در تمام خط مقدم در حالت تهاجمی دائمی هستند و آنها ابتکار عمل استراتژیک را در دست دارند. هم‌زمان روسیه از تابستان امسال حملات هوایی خود را به شهرهایی بسیار فراتر از خط مقدم تشدید کرده است و موضوع مهم این که تلاش‌های دونالد ترامپ، رئیس جمهور آمریکا، برای دستیابی به یک توافق دیپلماتیک برای این درگیری که اکنون در چهارمین سال خود می‌باشد، تاکنون شکست خورده است و متحدان اروپایی او، از جمله آلمان، خواستار تحریم‌های اقتصادی شدیدتر علیه مسکو هستند. در همین حال، چندین وزیر امور خارجه اتحادیه اروپا روز شنبه از ایالات متحده خواستند تا با اروپا همکاری کند تا پوتین را برای مذاکره جهت پایان دادن به جنگ اوکراین قبل از مهلت تعیین شده توسط دونالد ترامپ تحت فشار قرار دهد.
به نظر می‌رسد این اجلاس سازمان همکاری شانگهای که بزرگترین از نوع خود از زمان تأسیس سازمان می‌باشد، فرصتی مهم برای کنشگری و رایزنی رهبران حاضر در اجلاس به ویژه پنچ گانه رؤسای جمهور ایران؛ چین؛ روسیه؛ هند و ترکیه است که هر کدام اهداف خاص خود را دنبال می‌نمایند و به طور طبیعی دکتر پزشکیان از این فرصت برای تعمیق روابط دوستانه با رؤسای جمهور مذکور و نیز دیگر رؤسای جمهور شرکت‌کننده استفاده خواهد نمود و در خصوص موضوعات مهم به ویژه برنامه صلح‌آمیز هسته‌ای کشورمان، فعال‌سازی ماشه و تحریم‌های غیرقانونی غرب، در کنار تقویت روابط همه جانبه با دول عضو شانگهای خصوصاً پکن که دارای روابط سیاسی و اقتصادی قابل توجه با تهران است، رایزنی خواهد داشت.
علی بمان اقبالی زارچ؛ رئیس گروه مطالعات اورآسیا
(مسئولیت محتوای مطالب برعهده نویسندگان است و بیانگر دیدگاه‌های مرکز مطالعات سیاسی و بین‌المللی نیست)