آمریکا در تاریخ ۲۵ مردادماه 1399 برابر با (۱۵ اوت 2020)، پس از تلاشی دوساله برای تمدید تحریم تسلیحاتی ایران، ناکام ماند و جامعه جهانی بار دیگر با خواسته‌های غیرقانونی و یک ‏جانبه ‎گرایانه واشنگتن، با قدرت برخورد نمود. در رأی گیری مجازی شورای امنیت سازمان ملل متحد در این روز، ۱۳ عضو از ۱۵ شورا با خواستۀ آمریکا برای تمدید تحریم تسلیحاتی ایران که خلاف برجام و قطعنامه 2231 شورای امنیت بود، مخالفت کردند. تنها حامی آمریکا کشور دومینیکن بود که ۵۰ درصد تجارت خارجی و ۴۰ درصد صادرات اقتصاد کوچکش وابسته به آمریکا بوده و به‎راحتی تحت فشار واشنگتن عمل می‏ کند. بدین شکل رژیم ترامپ متحمل شکستی سنگین و انزوایی تاریخی در سازمان ملل متحد شد. به همین دلیل، سخنگوی وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران طی پیامی‌توییتری نوشت که «در طول تاریخ ۷۵ ساله سازمان ملل متحد، آمریکا هرگز چنین منزوی نبوده است.» البته سلسله ناکامی‌های سیاسی- حقوقی و بین ‏المللی آمریکا در تلاش برای نابودی توافق هسته‏ ای با جمهوری اسلامی ایران، از ۲۰۱۸ و حتی قبل از آن آغاز شده بود.

ترامپ و دولتش که از زمان بر سر کار آمدن، مترصد امحای برجام بودند، راه‌های مختلفی را برای رسیدن به این مقصود آزمودند. آن‏ها ابتدا تلاش کردند با یافتن روزنه ‏های حقوقی در برجام، آن را ملغی کنند. سپس دست به دامان شرکای اروپایی خویش شدند که مؤثر واقع نشد. در ادامه به آژانس بین المللی انرژی اتمی فشار آوردند تا با رفتار سیاسی موجبات فروپاشی برجام را فراهم آورند که این مقصود هم حاصل نشد. همین‏طور به تحریک ایران به انحای مختلف پرداختند تا کشورمان خود از برجام خارج شود. ولی ایران با هوشمندی به این تله نیفتاد و دیگر کشورهای عضو 1+5 نیز همراهی نکردند. نهایتاً وقتی این تلاش بیهوده به نتیجه نرسید، ترامپ در واکنش به این ناکامی، در 8 ماه مه سال ۲۰۱۸ طی یک نطق تلویزیونی، رسماً خروج دولت آمریکا از برجام را اعلام کرد.

این تصمیم بلافاصله با مخالفت دیگر اعضای 1+5 مواجه شده و آن را رد و  نقض برجام توصیف کردند. در ابراز این مخالفت‎ها، سخنگوی وزارت خارجه روسیه در نهم ماه مه اظهار داشت که «عمیقاً از تصمیم ترامپ برای خروج از توافق هسته ای مأیوس شده و نگران آن هستیم که ایالات ‏متحده یک بار دیگر خلاف نظر اکثریت کشورهای جهان و در پیگیری منافع فرصت‏ طلبانه و کوته ‏نظرانه خود با نقض فاحش قوانین بین‏ المللی، عمل ‌کند.» سخن‏گوی وزارت خارجه چین نیز در همین روز با تأکید بر اینکه «تماس‏ ها با همه طرف ‏ها برای ادامه صیانت و اجرای کامل برجام را ادامه خواهد داد»، مخالفت خود را با این تصمیم آمریکا نشان داد. صدراعظم آلمان، رئیس ‏جمهور فرانسه و نخست‏ وزیر انگلستان نیز به نمایندگی از اتحادیه اروپا طی بیانیه ای ضمن ابراز تأسف و نگرانی از اقدام اتخاذ شده و تعهدشان به توافق هسته‏ ای، خاطرنشان ساختند که قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل متحد ضامن برجام و «تنها چارچوب حقوقی لازم ‏الاجرای بین ‏المللی برای حل هر گونه اختلافی درخصوص برنامه هسته ‏ای ایران است.» دیگر کشورهای جهان نیز به استثنای چند دست ‏نشانده آمریکا در منطقه خاورمیانه، با اعلام مواضع مشابه مخالفتشان را با اقدام آمریکا ابراز نمودند.

به‏ عبارت ‏دیگر، از همان مقطع، جهانیان به ‏روشنی نشان دادند که با یک‎ جانبه گرایی آمریکا و اقدام رژیم ترامپ برای نادیده گرفتن حقوق بین ‏الملل، چندجانبه ‏گرایی و دیپلماسی مخالف بوده و با آن همراهی نمی‌کنند. ولیکن واشنگتن که نشان داده بر مدار خردگرایی رفتار نمی ‏کند، به سماجت خود ادامه داد تا اینکه در چهارماه اخیر حداقل سه‏ بار در شورای امنیت سازمان ملل متحد که تبلور حضور و اراده کشورهای عضو جامعه جهانی است، در انزوای قابل ‏ملاحظه و تاریخی قرار گرفته که مرور آن به طور خلاصه به شرح ذیل است.

واشنگتن که مشاهده کرد خروجش از برجام و سیاست ظالمانه فشار حداکثری نتایج مدنظر را به دست نیاورده و ایران را آن‎طور که ترامپ می ‎خواهد، پای میز مذاکره نمی آورد، از سال ۲۰۱۹ پروژه جدیدی را برای نابودی توافق هسته‎ ای با عنوان «ضرورت تمدید تحریم تسلیحاتی ایران» کلید زد. براساس برجام و قطعنامه ۲۲۳۱، در اکتبر سال ۲۰۲۰، همۀ تحریم ‏ها/ محدودیت ‏های تسلیحاتی متعارف علیه ایران پایان می‎پذیرد و آمریکا می خواست که این محدودیت‏ ها برخلاف توافق انجام‎شده، به صورت نامحدود تمدید شود! البته اعضای باقی‎مانده در برجام و برخی دیگر کشورهای جهان باز هم بلافاصله به این تشبث آمریکا واکنش منفی نشان دادند و صراحتاً اعلام کردند که با این خواسته مخالف بوده و آن را خلاف برجام و قطعنامه 2231 می دانند. ولیکن راست‏ گرایان افراطی حاکم بر کاخ سفید، این مسئله را جدی نگرفتند. درنتیجه در نشست ۳۰ ژوئن ۲۰۲۰ شورای امنیت که به دلیل پاندمی‌کرونا به صورت مجازی برای طرح بحث در این خصوص برگزار شد و وزیر امور خارجه کشورمان در جریان آن سخنرانی تأثیرگذاری داشت، اعضای شورا به اتفاق همراهی نکردن خود برای تمدید محدودیت‏ ها – به‏ زعم طرف آمریکایی- تحریم تسلیحاتی ایران را ابراز داشتند. ولیکن واشنگتن درس نگرفته و مصرّاً، برخلاف مشهود بودن امکان توفیق نیافتن، در ۲۵ مرداد  ۹۹ (۱۵ آگوست 2020)، قطعنامه پیشنهادی خود را به رأی گذاشت که ۱۳ عضو از ۱۵ عضو شورای امنیت با آن مخالفت کردند. کاخ سفید علی‏رغم دو سال پیگیری، سفر، مذاکره، تطمیع، تهدید و ارعاب کشورهای جهان متحمل شکست سنگینی شد.

ظاهراً این ناکامی هم برای بر سر عقل آوردن نئوکان ‏ها کافی نبود و آن‏ها بلافاصله اعلام کردند که به دنبال استفاده از مکانیزم موسوم به «ماشه» خواهند بود. این بار نیز کاخ سفید با این استدلال اجماعی بقیه اعضای 1+5 روبه‏ رو شد، که آمریکا از ۸ ماه مه ۲۰۱۸ به دلیل خروج رسمی، دیگر «مشارکت ‏کننده» در برجام نیست و بنابراین حق استفاده از مکانیزم حل اختلاف پیش‏ بینی ‏شده در برجام و قطعنامه 2231 را از دست داده است. حتی رؤسای  دوره‏ای شورای امنیت، یعنی اندونزی در ماه آگوست و نیجر در ماه سپتامبر، علی‏رغم فشارهای سنگین وارده، ازخواسته غیرعقلانی و غیرحقوقی آمریکا برای ارائه قطعنامه‏ ای جهت اعاده تحریم‏ های سازمان ملل علیه ایران سر باز زده و ترامپ و تیمش را با ناکامی دیگری تا این لحظه مواجه ساخته ‏اند.

این شکست‏ های پیاپی و سنگین در شورای امنیت سازمان ملل متحد و در عرصۀ بین‏ المللی، نشان از آن دارد که جهان با یک‏ جانبه گرایی، ماجراجویی، هنجارشکنی و رفتار خلاف قوانین و رویه‏ های بین‏ المللی ترامپ مخالف بوده؛ خواستار پایان یافتن آن است و هرکجا که هزینۀ سنگین انفرادی برای کشورها نداشته باشد، حاضر به بروز این مخالفت هستند. البته باید تأکید کرد که آمریکا با سیاست فشار حداکثری، سلاح‏ سازی از دلار و اعمال فرامرزی قوانین خود، لطمات زیادی به قوانین بین ‏المللی، وجاهت شورای امنیت، قطعنامه ‏های این شورا و توافقات بین‏ المللی زده و خسارات فراوانی هم به ایران و همه کشورهای جهان وارد آورده است. جهانیان باید برای مقابله مؤثر با این رفتارهای مخرب متحد شده؛ اقدام عملی نشان دهند و با اجرای کامل برجام و انتفاع ملت ایران از بهرۀ اقتصادی، سیاسی و حقوقی برجام آن را جبران کنند، که تاکنون به ‏استثنای جمهوری خلق چین و فدراسیون روسیه، متأسفانه عملکرد دیگر کشورهای عضو برجام و جامعه جهانی چنین نبوده است.

درعین ‏حال، جمهوری اسلامی ایران از 8 ماه مه سال 2019، پنج گام کاهش تعهدات را برای ایجاد توازن در حقوق و تکالیف کشورمان ذیل برجام برداشته است. کاهش این تعهدات نیز مطابق مفاد برجام انجام شده است. تأکید می‏ شود که اگر آمریکا به برجام بازنگشته، تحریم‏ های ظالمانه را پایان نداده و خسارات وارده به ملت و دولت ایران را جبران نکند و اروپا هم رفتار مزورانه حمایت لفظی از برجام و بی ‏عملی در اقدامات مؤثر در اجرای تکالیفش را به کنار نگذارد، تمامی حقوق برای تأمین منافع ملی، پیشرفت صنعت هسته‏ ای و اقدامات جبرانی لازم محفوظ بوده و جمهوری اسلامی ایران براساس صلاح‏ دید، زمان ‏بندی و منافع خود، به هنگام به آن‏ها عمل خواهد کرد.

(مسئولیت محتوای مطالب  برعهده نویسندگان است و بیانگر دیدگاه‌های مرکز مطالعات سیاسی و بین‌المللی نیست)