دولت سیزدهم راهبرد سیاست خارجی خود را تحت عنوان "سیاست خارجی متوازن، دیپلماسی پویا و تعامل هوشمند" فرمول بندی کرده است. این راهبرد بر این اساس طراحی شده که "نظام بین الملل دوران گذار به سوی تغییری بزرگ را طی می‌کند... قدرتهای جدیدی درحال ظهور هستند و مفاهیم شرق و غرب معنای سنتی خود را از دست داده اند..." تحولات جدید "فرصتی مناسب و ارزشمند برای کنشگری فعال، قدرتمند و موثر" فراهم می آورد. از نظر اصولی، راهبرد جدید نیز بر اصول سنتی  "نه شرقی-نه غربی"، "استقلال، آزادی، جمهوری اسلامی"، و رعایت اصل " عزت، حکمت و مصلحت" تاکید دارد. تدوین کنندگان راهبرد جدید اذغان دارند که تلاش داشته اند تا ضمن پرهیز از خوش بینی و یا بدبینی، واقعیت های موجود را مبنا قرار دهند.

در این راهبرد یک سری مفاهیم کلیدی به کار رفته که در ذیل توضیح داده شده است:

مفاهیم به کار رفته در راهبرد سیاست خارجی دولت سیزدهم آمیزه ای از تداوم و تغییر است. اولین مفهوم مورد تاکید "سیاست خارجی متوازن" است. تعریفی که از این مفهوم به عمل آمده " برقراری روابط با کنشگران مختلف فارغ از قطب بندیهای رایج در حوزه‌های گوناگون سیاسی، اقتصادی، علمی-فناوری فرهنگی، دفاعی ، امنیتی و ..." است. در مفهوم متوازن، "تناسب" و "متقابل" نیز نهفته است؛ چنانکه رهبری در دیدار با اعضای دولت جدید گفته اند: " نوع رابطه ما با دولتها به نوع رابطه آنها با ما بستگی دارد... باید توازنی میان داده‌ها و دریافتی‌ها وجود داشته باشد." از نگاه رییس جمهور " توازن در سیاست خارجی به این معنی است که با تمام کشورهایی که به استقلال و تمامیت ارضی ما احترام می‌گذارند در پنج قاره عالم یک رابطه متوازن ایجاد کنیم." ایشان به درستی  سیاست خارجی موفق را در دنیای جدید سیاست خارجی متوازن دانسته اند.

منظور از مفهوم "هوشمند" در این راهبرد این است که ایران ضمن "شناخت صحیح اهداف و انگیزه‌های طرفهای مقابل، در تعاملی سازنده با آنها، روش و راهبرد خود را نیز هوشمندانه و مدبرانه تنظیم کند و در هر توافقی منافع ملی کوتاه مدت، میان مدت و بلند مدت را در نظر گیرد. هوشمندی به سیاست خارجی امکان می دهد تا از ایستایی پرهیز نموده و متناسب با تحولات و اقدامات دیگر کنشگران، رویکردهای خود را تنظیم و اصلاح کند.

دیپلماسی فعال و پویا سومین مفهوم کلیدی در راهبرد سیاست خارجی دولت جدید است. بر اساسس این مفهوم، جمهوری اسلامی ایران با توجه به اهداف ملی، منطقه ای و بین المللی خود، به دنبال حضور ایجابی، سازنده و موثر در مناسبات و ساختارهای منطقه ای و بین المللی است.... و تلاش می‌کند تا صلح، ثبات و امنیت منطقه ای و بین المللی با مشارکت فعالانه جمهوری اسلامی ایران برقرار شود. دیپلماسی پویا به دنبال "خروج از بن بستها و ایجاد فرصتهای جدید و خلاقانه" از طریق ارائه گزینه‌های مختلف و ارتباط با بازیگران متفاوت است.

راهبرد جدید تلاش کرده تا یکی از مشکلات سیاست خارجی ایران در سالهای گذشته را حل نماید و آن نوعی ناهماهنگی میان نهادهای تاثیر گذار در حوزه سیاست خارجی بود. راهبرد جدید، به درستی، میدان و دیپلماسی را مکمل هم دیده و  بر "وحدت میان میدان و دیپلماسی" تاکید کرده است. بر اساس راهبرد جدید " میدان و دیپلماسی صاحب تجارب و توانمندی‌هایی" هستند و هم مسیر شدن آنها بر قدرت و اثرگزاری ایران خواهد افزود. دولت جدید در نظر دارد از "قدرت میدان" و "هنر دیپلماسی" برای تامین و تحکیم امنیت ملی و ثبات آفرینی در منطقه استفاده نماید.

این هماهنگی و همسویی مقدمه ای است برای پیشبرد سیاست همسایگی، تنش زدایی در روابط و مدیریت چالشهای موجود در راستای منافع مشترک با همسایگان. آقای رییسی "مهمترین و اصلی ترین اولویت سیاست خارجی خود را ارتقای روابط با کشورهای همسایه " دانسته اند. در صورتی که این راهبرد با استقبال همسایگان مواجه شود می‌تواند زمینه ساز ایجاد محیطی صلح آمیز برای توسعه و ثبات منطقه باشد. هرچند هنوز راه زیادی برای ارزیابی سیاست خارجی دولت سیزدهم در پیش است اما به نظر می رسد طی کمتر از یکسالی که از روی کار آمدن دولت جدید می‌گذرد این هماهنگی و همسویی و اولویت توانسته دستاوردهای مثبتی داشته باشد.

در راهبرد دولت جدید گرایش به آسیا در مفهوم وسیع آن شامل اوراسیا، غرب و شرق آسیا، قفقاز و آسه آن در اولویت قرار گرفته و نگاه به شرق یا آسیا در آسیای دور خلاصه نشده است. حضور در سازمان همکاری شانگهای، اتحادیه اقتصادی اوراسیا، تقویت سازمان همکاری اقتصادی اکو و فعال سازی کریدورهای ترانزیتی و اقتصادی شمال-جنوب و شرق-غرب در این راستا صورت می‌پذیرد.

به طور خلاصه، واقع بینی، اولویت بندی، انسجام و هماهنگی، توازن، پویایی و تاکید بر خلاقیت و نوآوری از وجوه بارز راهبرد دولت جدید است. باید دید این راهبرد طی سالهای آینده تا چه حد به اجرا در می آید.

نبی سنبلی، کارشناس ارشد مرکز مطالعات سیاسی و بین المللی

   (مسئولیت محتوای مطالب برعهده نویسندگان است و بیانگر دیدگاه‌های مرکز مطالعات سیاسی و بین‌المللی نیست)