سی ‏وسومین اجلاس سران اتحادیه آفریقا (20و 21  بهمن ‏ماه سال 98 ) با شعار «خاموش کردن تفنگ‏ ها، ایجاد فضای مناسب برای توسعه آفریقا» با هدف کاستن از تنش‌های آفریقا و برای نیل به توسعه در این قاره در آدیس‏ آبابا، پایتخت اتیوپی، درحالی پایان یافت که سران این اتحادیه در بیانیه‌ای با مردود دانستن طرح صلح آمریکایی موسوم به معامله قرن، همبستگی کامل خود را با ملت فلسطین اعلام کردند. در بخشی از این بیانیه تأکید شده که تمامی‌شهرک‌های صهیونیست‏ نشین واقع در کرانۀ باختری، قدس شرقی و جولان اشغالی سوریه، غیرقانونی و باطل است. رئیس کمیسیون اتحادیه آفریقا نیز طی سخنانی در مراسم  افتتاحیه این اجلاس تصریح کرد «معامله قرن» بدون حضور فلسطینیان تجاوز به حقوق آن‏ها بوده و قابل‏ قبول نیست و افزود که این طرح  آمریکا نقض تمام قطعنامه ‏های سازمان ملل و قطعنامه ‏های اتحادیه آفریقا، درخصوص این موضوع بوده و نسبت ‏به افزایش تنش میان فلسطینیان و اسرائیلی ‏ها هشدار داد. اگرچه دفاع از فلسطین در اتحادیۀ آفریقا و حتی سلف آن سازمان وحدت آفریقا طی دهه‏ های گذشته امری مسبوق به سابقه بوده است، اما این بار با توجه به میدان ‏داری قلدرمآبانۀ ترامپ در اعلام و حمایت از این طرح و  فضاسازی قبلی اسرائیل در آفریقا  نسبت ‏به این طرح که درواقع از سال 2017  با تحرک جدید نتانیاهو در سفر به چند کشور آفریقایی شروع و تا همین اواخر و اعلام رسمی معاملۀ قرن ادامه یافته بود، کمتر به ذهن می ‏رسید اتحادیه آفریقا با این قاطعیت و اجماع در مقابل فشارهای آمریکا و رژیم صهیونیستی ایستادگی کند.

روابط بین اسرائیل و آفریقا از همان ابتدا میان سوءظن و منطق نزدیکی نوسان داشته است و بااینکه صهیونیست‏ ها حتی از قبل از تشکیل رژیم خود در سرزمین‏های اشغالی به آفریقا توجه خاص داشتند و در نظر داشتند اولین شهرک یهودی جهان را نه در سرزمین‏های اشغالی، بلکه در اوگاندا یا کنیا تأسیس کنند و حتی طرح‏های دیگری را نیز مبنی ‏بر انتقال یهودیان یمن و اتحاد جماهیر شوروی (سابق) به جمهوری دمکراتیک کنگو (زئیر سابق) یا سودان مطرح کرده بودند. بااین ‏حال از بدو استقرار در سرزمین فلسطین نیز همواره نفوذ در قارۀ آفریقا را به عنوان عمق راهبردی و کمربندی امنیتی برای محاصره اعراب و فضای مناسب جهت توسعۀ هژمونی منطقه‌ای و بین‌المللی و یکی از اولویت ‏های جدی خود سیاست خارجی خود از خاطر نبردند و از اولین روزهای اعلام موجودیت رژیم صهیونیستی تاکنون، همچنان با سوء‏استفاده از فقر و ضعف دولت‏های آفریقایی و منازعات داخلی این قاره  به تلاش‏های خود برای نفوذ در آفریقا ادامه داده ‏اند.

در این میان مسئله فلسطین، همواره مانع بزرگی بین این رژیم و آفریقا بود که صهیونیست ‏ها، علی‏رغم چندین دهه  تلاش حتی با حمایت همه ‏جانبه آمریکا نتوانسته‏ اند از سد آن عبور کنند؛ چراکه علاوه ‏بر روح استعمارستیز و آزادی‏ خواهانه حاکم بر ملل آفریقا و محترم بودن آرمان فلسطین برای دولت‏ها و مردم مخصوصاً مسلمانان این قاره، اقدامات خلاف و جنایتکارانه رژیم صهیونیستی در سرزمین‏های اشغالی و نقض مکرر قوانین و مقررات و نُرم‏های بین‏ المللی نیز همواره با مقاومت غالب کشورهای آفریقایی روبه ‏رو بوده و هست و بارها با محکومیت کشورها و نهادهای آفریقایی روبه‏ رو شده است. به‏ علاوه اینکه افکار عمومی غالب ملت‏ های آفریقا همواره نسبت ‏به رفتارهای فریبندۀ اسرائیل در آفریقا بدگمان بوده و همین مسئله تلاش‏ های فراوان تل ‏آویو در قارۀ سیاه را  کم ‏اثر ساخته است.

با روی کار آمدن ترامپ در آمریکا و حمایت بی‏ دریغ او از اسرائیل و هم‏زمان با زمزمه‏ های معاملۀ قرن و رژیم صهونیستی با سوء‏استفاده از شرایط حاکم بر منطقه خاورمیانه و ناامنی ‏های شمال و غرب آفریقا تلاش جدیدی را برای نفوذ و اثرگذاری بر کشورها و سازمان‏های آفریقایی شروع کرد و در همین رابطه نتانیاهو در سال‏های اخیر تحرک جدیدی را در آفریقا با سفر به اوگاندا، اتیوپی، کنیا (و حتی چاد پس از یک وقفه 45 ساله در روابط) انجام داد و حتی با کمک آمریکا و عربستان و امارات توانستند جای پایی برای مداخلات در منازعات شاخ آفریقا و رقابت‏ های دریای سرخ و حوزۀ نیل برای اسرائیل دست‏ وپا کنند. نتانیاهو حتی در سال 2018 توانست برای اولین بار در اجلاس سران اکواس شرکت و با سران کشورهای غرب آفریقا مستقیماً به رایزنی و مذاکره بپردازد. نتانیاهو به‏ خوبی می‏دانست با توجه به رشد هم‏گرایی کشورهای آفریقایی و سیاست‏های پان‏افریکن اتحادیه آفریقا تمام تلاش‏های دولتش برای نفوذ و جلب نظر و آرای کشورهای آفریقایی در رابطه با معامله قرن  بایستی در این اتحادیه مهر تأیید بخورد و بنابراین در دور جدید فعالیت‏ ها تلاش کرد اسرائیل را  به عضویت ناظر در اتحادیه آفریقا درآورده و حتی پا را فراتر گذاشته و پیشنهاد کرد اجلاس سران آفریقایی در توگو را برای اولین بار توسط اسرائیل مدیریت و برگزار کنند.  این طرح با هوشمندی اتحادیه آفریقا و تغییر محل برگزاری ناکام ماند. آخرین امید آن‏ها هم به ریاست مصر بر اتحادیه آفریقا بود که در اجلاس جاری ریاست به آفریقای جنوبی محول و عملاً راه بر اعمال نفوذ بیشتر اسرائیل بسته شد و سران اتحادیه آفریقا حتی برهان رئیس شورای انتقالی سودان را برای ملاقات با نتانیاهو که به بهانۀ جلب کمک اسرائیل برای رفع تحریم ‏های سودان انجام شده بود را موردانتقاد قرار داده و با گنجاندن مسئلۀ رفع تحریم‏های بین ‏المللی سودان در دستور کار اجلاس سی ‏وسوم عملاً این کارت‏ بازی نتانیاهو را نیز از دست او خارج کردند.

و این ‏بار هم که نتانیاهو و ترامپ با رونمایی از طرح جنجالی «معامله قرن» قصد داشتند خود را از تنگنای پیامدهای وخیم شکست‌های داخلی و منطقه‌ای نجات دهند و سلطه  تل ‏آویو را بر سرزمین‏های اشغالی مستحکم ‏تر و توجه کشورهای ضعیف ‏ترِ جهان را که عمدتاً در قارۀ آفریقا هستند به رژیم صهیونیستی جلب کنند، باز هم با محکومیت و کارت قرمز اتحادیه آفریقا به نمایندگی از 54 کشور این قاره مواجه شدند. امری که نشان از یکپارچه ‏تر‏شدن و قوی‏ ترشدن کشورها و نهادهای آفریقایی در قبال فشارهای خارجی دارد و نشان می ‏دهد علی‏رغم سال‏ها خیانت، انفعال و سازش  بعضی شخصیت‏های فلسطینی و  سران کشورهای عربی  و همکاری آشکار و پنهان آن‏ها با آمریکا و صهیونیست‏ ها، آرمان فلسطین در سایۀ پایداری و مقاومت هنوز هم نزد دولت‏ ها و ملت‏ های بسیاری زنده است و معاملۀ قرن به آن راحتی که ترامپ و نتانیاهو تصویر کرده ‏اند قابل‏ تحقق نیست.

(مسئولیت محتوای مطالب  برعهده نویسندگان است و بیانگر دیدگاه‌های مرکز مطالعات سیاسی و بین‌المللی نیست)